Duurzaamheid: definities en reikwijdte in dit onderzoek
Duurzaamheid is een bepalende factor in de strategie van organisaties om hun bedrijfsvoering te verbeteren en een positieve verandering in gang te zetten voor de maatschappij. Dat geldt ook voor Living Lab Heijendaal, waar de verschillende actoren hun samenwerking willen verbeteren om de leefbaarheid en duurzaamheid van de campus te vergroten. Vaak is er verwarring over wat duurzaamheid precies inhoudt. In dit hoofdstuk gaan we daar dieper op in en laten we zien hoe Heijendaal wil werken aan uiteenlopende duurzaamheidsthema’s.
Duurzaamheid en organisaties
Naarmate organisaties hun activiteiten verder uitbreiden en op zoek gaan naar mogelijkheden voor samenwerking in de huidige tijd, vragen ze steeds vaker om de integratie van duurzaamheid in hun bedrijfsvoering. Dat is belangrijk om grote maatschappelijke vraagstukken het hoofd te bieden, zoals klimaatverandering of het verbeteren van de leefbaarheid in onze steden. Belanghebbenden moeten beginnen toe te werken naar deze lange termijndoelen en nadenken over de rol die ze spelen in deze maatschappelijke transities. De verandering kan worden ingezet vanuit de organisaties zelf als zij intrinsiek waarde hechten aan duurzaamheid, maar het kan ook zijn dat externe belanghebbenden daarom vragen, bijvoorbeeld leveranciers, klanten of gemeenten die van hun partners eisen dat zij zich in hun activiteiten verantwoordelijker opstellen. Duurzaamheid brengt mee dat men als collectief de verantwoordelijkheid draagt.
Wat is duurzaamheid?
Duurzaamheid fungeert vaak als containerbegrip voor van alles en nog wat dat door iedere belanghebbende weer anders wordt uitgelegd. Dat maakt het vaak moeilijk om te bepalen wat duurzaamheid is en, vooral, wat belanghebbenden kunnen doen om duurzaamheid te realiseren. Als mensen het over duurzaamheid hebben, denken ze vaak aan het milieu: bijvoorbeeld het verminderen van de CO2-uitstoot en het bestrijden van klimaatverandering. In dit handboek is duurzaamheid samengesteld uit drie onderdelen: milieuwaarde, sociale waarde en economische waarde. Samen zorgen deze drie waarden voor een gezonde omgeving voor bedrijfsvoering op lange termijn, waarbij tegelijkertijd maatschappelijke impact wordt gecreëerd. We behandelen in het kort een paar voorbeelden van deze drie waarden.
Duurzaamheid moet worden nagestreefd binnen organisaties die zich van oudsher richten op economische waarden, d.w.z. winstmaximalisatie en gelijktijdige kostenvermindering en risicobeperking. Milieuduurzaamheid en sociale duurzaamheid sloten niet aan bij deze doelen, waardoor er voorheen niet of nauwelijks in werd geïnvesteerd. Het is waar dat organisaties moeten streven naar een gezonde financiële omgeving, maar organisaties zien steeds vaker kansen in het combineren van bijvoorbeeld economische en milieuwaarden zonder in te leveren op rendement.
De milieuwaarde wordt het vaakst gekoppeld aan urgente internationale en regionale kwesties die een gezamenlijke aanpak vergen, zoals klimaatverandering en de inrichting van leefbare steden. Hoofddoel is de uitstoot van CO2 in de lucht te beperken en, voor organisaties, grondstoffen beter te gebruiken voor meer efficiëntie en minder afval. Wat organisaties bijvoorbeeld kunnen doen is: minder grondstoffen verbruiken, meer werk maken van terugwinning door hergebruik van materialen, transport beperken en/of optimaliseren, en duurzame productieprocessen invoeren.
Ten slotte, en vaak onderbelicht, is er het sociale element van duurzaamheid, dat zich richt op verschillende belanghebbenden en vooral de betrokken personen in de organisaties. Tal van onderwerpen spelen hierbij een rol, zoals het creëren van een veilige omgeving voor werknemers, het bevorderen van ethisch en transparant gedrag met en van partners, of investering in individuele ontwikkeling. Uiteindelijk gaat het erom door de gehele toeleveringsketen heen mensen te stimuleren meer eigen regie te nemen en betere arbeids- en leefomstandigheden voor hen te creëren.
Duurzaamheid op Campus Heijendaal
Nadat Radboud University, Radboudumc en HAN zich hadden georiënteerd op de mogelijkheden voor oprichting en ontwikkeling van een living lab, bleek dat er heel wat kansen lagen om de duurzame impact van de campus te versterken. Sommige mogelijkheden waren van meet af aan duidelijk en sommige voordelen zouden aan het licht komen als het living lab van start ging. Duurzaamheid is een bepalende factor geweest bij het bevorderen van de samenwerking tussen de drie instellingen en in de contacten met nieuwe en bestaande partners, zoals de leveranciers of de hub. Dit betekende dat er niet alleen rekening moest worden gehouden met economische waarden, maar ook met sociale en milieuwaarden.
Een belangrijk aspect bij de oprichting en ontwikkeling van het lab behelsde dat de kosten en baten van deze samenwerking eerlijk zouden worden verdeeld om het rendement op lange termijn te bevorderen. Een van de economische waarden die bij de ontwikkeling van het lab werd betrokken, was de mogelijkheid om de totale kosten van de leveringen aan de campus omlaag te brengen. Door bundeling van aan de hub geleverde volumes zouden er minder halfvolle vrachtwagens rijden, wat leidt tot meer efficiëntie en een daling van de kosten. Deze kosten kunnen, althans in theorie, eerlijk worden verdeeld tussen de instellingen, leveranciers en hub om het lange termijnrendement van leveringen in samenwerking met nieuwe en bestaande partners te verbeteren.
Tegelijkertijd kan iets aan de milieu-impact worden gedaan. Als goederen worden gebundeld zijn minder vrachtwagens nodig voor het transport van en naar de campus. Dit kan leiden tot een forse vermindering van de CO2-uitstoot in en rond de campus. Dit is een perfect voorbeeld van hoe economische en milieuwaarden kunnen worden gecombineerd. Een ander belangrijk onderdeel bij de aanpak van de milieu-impact is het transport zelf. Zo kunnen er elektrische vrachtwagens of stadsfietsen worden ingezet om de CO2-uitstoot op de campus terug te dringen. Er wordt op de campus elke dag gebruikgemaakt van tal van producten en diensten, waarbij afval ontstaat. De verpakkingsafvalstroom is onderzocht om te bepalen of en hoe verpakking kan worden teruggewonnen of hergebruikt, of hoe verpakking kan worden voorkomen. Door de afvalstromen aan te pakken en milieuvriendelijker te maken, kan een grote stap worden gezet in het verminderen van de CO2-uitstoot en een efficiënter materiaalverbruik.
In het kader van Living Lab Heijendaal is ook aandacht besteed aan het sociale aspect. Zo is er iets gedaan aan de opstopping van vrachtwagens op weg naar de campus om een veiligere omgeving te creëren voor de duizenden studenten, medewerkers en patiënten die lopend, fietsend of met de auto naar de campus komen. Hierdoor is ook het lawaai bij de campus verminderd, wat een groot verschil maakt voor mensen die de campus regelmatig bezoeken. Het lab heeft ook getracht de rol te versterken van belanghebbenden van de campus, bijvoorbeeld studenten die onderzoek doen naar het living lab, en gezocht naar manieren om medewerkers aan te zetten tot duurzamer aankoopgedrag.
Van “of/-of” naar “en/en”
Duurzaamheid is niet meer iets dat “geld kost” maar iets wat gaat over zoeken naar kansen om financiële en niet-financiële baten eerlijk te verdelen over de betrokken belanghebbenden. Het gaat erom economische, sociale en milieuwaarden te combineren en op te nemen in het opstellen van een interdisciplinaire organisatiestrategie. Op basis daarvan kunnen we op zoek gaan naar synergie tussen voorheen tegengestelde denkwijzen en alle relevante belanghebbenden meenemen in het proces. Zo kan de campus waarborgen dat alle betrokken belanghebbenden een eerlijke prijs voor hun diensten betalen of ontvangen en tegelijkertijd een substantiële bijdragen kunnen leveren aan de sociale en milieu-inspanningen ten bate van Living Lab Heijendaal.
